شاخص هزینه سرانه سلامت در ایران

سخن رایج میان تحلیل‌گران و سخنوران حوزه سلامت، پایین بودن هزینه سرانه سلامت در جمهوری اسلامی ایران است. در این نوشته قصد دارم چند نکته را بیان کنم. اول اینکه هزینه سرانه سلامت چیست؟ ثانیا هزینه سرانه سلامت به دلار رایج چه تفاوتی با هزینه سرانه به دلار PPP دارد و کدام یک دقیق تر است؟ ثالثا وضعیت ایران در این شاخص چگونه است؟ و در نهایت نکاتی که می‌بایست در استفاده از این شاخص به آن توجه کرد را اشاره خواهم کرد.

سوال اول: هزینه سرانه سلامت چیست؟

هزینه سرانه سلامت بیان‌ می‌کند برای هر فرد از یک کشور چه میزان پول در نظام سلامت آن کشور به چرخش در می‌آید و هزینه می‌شود. به عبارت دیگر کل چرخش مالی یک نظام سلامت را اعم از اینکه توسط دولت، بیمه‌ها و یا بخش خصوصی باشد را به کل افراد یک جامعه تقسیم کرده و این آمار را استخراج می‌کنند. برای مثال کل گردش نظام سلامت ایران در سال 1392، 100 هزار میلیارد تومان بوده است که تقسیم این رقم به کل افراد جامعه رقمی در حدود 1300 تومان را رقم می‌زند.

سوال دوم:تفاوت هزینه سرانه به دلار با هزینه سرانه به PPP؟

تغییرات سریع و مداوم پول رایج کشورها از جمله دلار، اقتصاددانان را بر آن داشته است که واحد پولی را طراحی کنند که کمتر تحت تاثیرات سیاست‌های مالی کشورهای مختلف باشد. اقتصاددان برای محاسبه این واحد پولی سبدی از کالا را در نظر گرفته و آن سبد را در کشورهای مختلف محاسبه می‌کنند و این سبد کالا را مبنایی برای محاسبه واحدی جدید به نام دلار PPP می‌شود. بنابراین در حالی که نرخ دلار رایج در ایران 3000 تومان است، رقم دلار PPP بسیار کمتر است. بنابراین با توجه به اینکه کشور ما، از نظر اقتصادی بسته بوده و از سیاست های پولی منظمی پیروی نمی‌کند، عقل حکم می‌کند به جای استفاده از دلار رایج برای مقایسه و سیاست گذاری در نظام سلامت از شاخص با ثبات تری بهره جست؛ هرچند که ارائه برخی از شاخص بر اساس دلار رایج مثمر ثمر خواهد بود.

وضعیت ایران در این شاخص چگونه است؟

ایران در این شاخص (به دلار رایج) از جایگاه خوبی برخوردار نیست. به طوری که از متوسط جهانی، و کشورهای با اقتصاد بالای متوسط نیز کمتر هزینه می‌کند. اما در عین حال از کشورهایی مانند مالزی، چین، اردن و بسیاری دیگر بیشتر است. روند این شاخص (به دلار رایج) در ایران تا سال 2012 صعودی بوده است اما به نظر می رسد در سال 2013 نزولی شده است که به نظر می رسد بیشتر به سیاست های پولی بر می‌گردد. اما به طور کل وضعت ایران در این شاخص مناسب نیست. در زیر دو نمودار مقایسه ایران با سایر کشورها منطقه و جهان و همچنین بررسی روند این شاخص در ایران آمده است.

محاسبه هزینه سرانه بر اساس دلار PPP  به نحو بهتری هزینه‌های نظام سلامت را نشان می‌دهد. در این نمودار هزینه سرانه ایران از متوسط جهانی بیشتر بوده به طوری که مقدار کمی با کشورهایی همچون عربستان، کوبا فاصله داریم و حتی کشورهایی مانند ترکیه (که به تازگی طرح تحول نظام سلامت در آن اجرا شده است)، مکزیت و بسیاری از کشورهای دیگر بعد از ما قرار می‌گیرند.  این دو نمودار به خوبی نشان می‌دهند که هزینه سرانه ایران از بسیاری از کشورها بیشتر بوده و در ایران نیز در 14 سال اخیر تقریبا روند صعودی داشته است. اما نکته حائز اهمیت آن است که این نمودار نشان دهنده هزینه نظام سلامت است و هزینه لزوما، بازتاب‌دهنده سلامتی نیست. زیرا همانظور که در این نمودار مشاهده می‌کنید آمریکا در صدر این نمودار قرار دارد اما در بسیاری از شاخص‌های سلامتی پایین‌تر از کشورهای دیگر قرار می‌گیرد.در زیر این دو نمودار یعنی هزینه سرانه در مقایسه با سایر کشورها و روند آن در ایران آمده است.

چند نکته مهم:

با توجه به مطالب بالا می‌باست به سه نکته توجه کرد اول اینکه آیا در صرف این هزینه‌ها عدالت لحاظ شده است یا خیر؟ چه از منظر ارائه کننده‌های خدمات (عدالت در پرداخت) و چه از جانب دریافت‌کننده خدمات (عدالت در دسترسی). ثانیا مردم و بیماران به طور مستقیم چه درصدی از این هزینه‌ها را پرداخت می‌کنند که در تحلیل های آتی به آن اشاره خواهد شد. ثالثا میزان هزینه یک کشور به مدل و چارچوب منتخب یک نظام سلامت بر می‌گردد. کشوری که از نظام سلامت بوریجی (Beverage) پیروی کند، به مراتب هزینه‌های کمتری را به نسبت الگوی بیسمارک (Bismarck) متحمل می‌شود. در نهایت باید به این نکته توجه کرد که هرچه باشد این نمودار نشان دهنده هزینه‌ است نه سلامتی و هیچ کشوری به دنبال افزایش هزینه‌ها نخواهد بود؛ بلکه همه به دنبال افزایش سلامتی هستند. اما اگر کسی بگوید که تا هزینه‌ها را بالا نبریم، سلامتی بهتر نمی‌شود پاسخ این خواهد بود که شواهد این را اثبات نمی‌کنند. علاوه بر این نمودار، در ادامه نموداری (گزارش توسعه جهانی، 1993) ارائه خواهد شد که به خوبی غلط بودن این سخن را نشان خواهد داد.

نمودار بالا که محور افقی آن نشان دهنده انحراف از درصد تولید ناخالص داخلی پیش‌بینی شده جهت مصرف عرصه سلامت بوده و محور عمودی آنانحراف از متوسط عمر پیش‌بینی شده می‌باشد به خوبی بیان می‌کند که نسبتی بین میزان هزینه کرد در سلامت و وضعیت سلامت کشورها وجود ندارد. برخی کشورها با هزینه‌کرد کمتر نتایج بهتری دست یافته‌اند و برخی کشورها نیز با هزینه‌بالای سلامت به نتایج قابل توجهی دست نیافته‌اند.‌ به عبارت دیگر بین هزینه بیشتر در بخش سلامت و برخورداری از سلامت بهتر در سطح ملی، الزاماً رابطه‌ای وجود ندارد (اقتصاد بهداشت برای کشورهای در حال توسعه، سوفی ویتر و دیگران، 1383)

لازم به ذکر است داده تمامی نمودارهای بالا به غیر از نمودار پایانی مسخرج از بانک جهانی است که برای تمامی کاربران قابل دسترسی است

 منبع : سلامت پژوهی